خواص سیاهدانه و انواع آن

آخرین بروز رسانی 18 اسفند 1398 توسط تیم تحریریه گیاهینه

سیاهدانه

در این مطلب به تفصیل در مورد خواص سیاهدانه پرداخته ایم، با ما همراه باشید.

سیاهدانه، با نام علمی (Nigella sativa) گیاهی از خانواده گل‌های ساعتی و تیره آلالگان است که خاستگاه اصلی آن در جنوب غربی آسیا و مدیترانه قرار دارد. گل‌های این گیاه شگفت‌انگیز، ظریف و معمولا از رنگ آبی روشن تا سفید متغیر است.

این گیاه، در واقع دانه سیاه کوچکی است که برای قرن‌های متمادی در خاورمیانه به عنوان گیاهی دارویی استفاده می‌شده است. برای این دانه خوراکی، می‌توان به نام‌های دیگری مانند شونیز، دانه مبارک، کالونجی، رازیانه کوچک، زیره سیاه و حبة الاسود هم اشاره کرد.

منطقه زیر کشت سیاهدانه، از کشورهای حوزه جنوبی و شرقی مدیترانه‌ای تا ایران، پاکستان و هندوستان گسترده است. در حال حاضر، ایران، سوریه و هندوستان، از عمده‌ترین تولیدکنندگان سیاهدانه در جهان هستند. در ایران هم کانون اصلی کشت این گیاه در اراک و اصفهان متمرکز است.

تاریخچه سیاهدانه

به روشنی مشخص نیست که اولین بار بذر سیاهدانه در کدام کشور کشت شده، اما شواهدی که از وجود این دانه گیاهی در مقبره «توتان خامون» یافت شد، نشان می‌دهد که کشت این محصول در مصر باستان رونق داشته است.

همچنین دانه‌های سیاهدانه در یک قمقمه متعلق به هیتی‌ها از هزاره دوم قبل از میلاد در ترکیه پیدا شده است.

کاربرد سیاهدانه در ایران قدیم هم رواج فراوانی داشته است. ابن سینا، در توصیه‌های پزشکی خود به خاصیت سیاهدانه برای درمان تنگی نفس معتقد بود.

تفاوت سیاهدانه‌های مختلف

سیاهدانه‌ها در بازار، با نام کشوری که از آن می‌آیند شناخته می‌شوند. مانند سیاهدانه هندی، سیاهدانه ایرانی و سیاهدانه سوری. در واقع مهم‌ترین تفاوتی که سیاهدانه‌ها دارند در بسته‌بندی و نحوه ارائه آن به مشتری است.

سیاهدانه‌های سوری و هندی معمولا پاک‌شده و تمیز و مطابق استداندارهای بهداشتی به دست مشتری می‌رسند ولی سیاهدانه‌های ایرانی به دلیل نبودن نظارت کافی ضابطین بهداشتی و کمبود نیروی کار ماهر، همراه با گرد و خاک و چوب‌های سر گیاه، وارد بازار می‌شوند.

کاربرد سیاهدانه

کاربرد سیاهدانه بیشر به صورت استفاده آن در قالب ادویه و طعم‌دهنده غذاهای مختلف است. آشپزهای هندی، خاورمیانه‌ای و آفریقای شمالی استفاده فراوانی از سیاهدانه در آشپزی خود می‌کنند.

سیاهدانه، بویی تند و زننده و طعمی شبیه مزه ترکیبی مرزنگوش، پیاز و فلفل سیاه دارد. بسیاری از افراد، این دانه گیاهی را جایگزین فلفل سیاه در آشپزی خود کرده‌اند.

در هندوستان و پاکستان هم، سیاهدانه در صنعت شیرینی‌پزی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی در پاکستان، نان معروفی با این دانه خوراکی تولید می‌شود. این دانه کوچک گیاهی، گاهی به جز ادویه پودری، در شکل‌های دیگری مانند روغن و کپسول هم به فروش می‌رسد.

علاوه بر صنایع غذایی، سیاهدانه در امور دارویی هم مصرف زیادی دارد و هم در قالب طب سنتی و به شکل پودر و عرق، و هم در ترکیب با مواد دیگر در قالب کپسو‌ل‌های خوراکی مورد تأیید جامعه پزشکی استفاده می‌شود.

ترکیبات موجود در سیاهدانه

مقادیر بسیاری از مواد معدنی ضروری برای بدن مانند پتاسیم، آهن، کلسیم، فیبر و اسیدهای آمینه در این گیاه یافت می‌شود.

سیاهدانه حاوی ۲۶ تا ۳۴ درصد روغن ثابت است که شامل اسیدهای چرب اصلی مانند اسیدلینولئیک (64.6 درصد) و اسید پالمیتیک (4.20 درصد) است. مهم‌ترین ترکیب فعال سیاهدانه، تیموکینون است که بیشترین سهم را در خاصیت درمانی این گیاه دارد.

خواص سیاهدانه

در مورد خواص سیاهدانه، هنوز آزمایشات بالینی و علمی زیادی انجام نشده است اما تحقیقات جدیدی که دانشمندان به تازگی درباره تأثیر این گیاه روی نمونه‌های‌حیوانی آزمایشگاهی انجام داداه‌اند، نشان داده است که سیاهدانه می‌تواند در تقویت سیستم ایمنی بدن مفید باشد و نقش یک آنتی اکسیدان قوی را بازی کند.

نتایج آزمایشگاهی گواه این است که این گیاه علاوه بر خاصیت ضد التهابی که دارد، می‌تواند به عنوان یک داروی ضد درد و ضد تورم به کار برده شود. همچنین مصرف سیاهدانه برای کسانی که مبتلا به بیماری‌های زیر هستند مفید است.

• آسم و بیماری‌های آلرژیک

در یک تحقیق یک ماهه که در سال 2011 روی ۶۶ زن و مرد مبتلا به بیماری‌های آلرژیک انجام شد، مشخص شد که مصرف سیاهدانه در دو هفته اول شروع علائم بیماری، به طرز چشم‌گیری آبریزش، گرفتگی بینی ، خارش و عطسه را در این بیماران کاهش داد.

همچنین دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که سیاهدانه با وسیع‌تر کردن برونشیول‌ها، جریان هوا را به ریه‌ها کاهش می‌دهد و در نتیجه موجب کاهش علائم آسم می‌شود.

• فشار خون

سیاهدانه به شدت در کاهش فشار خون مؤثر است. 70 زن و مرد که در یک بررسی میدانی درباره تأثیر سیاهدانه بر کاهش فشار خون شرکت کرده بودند، با کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک خود مواجه شدند.

• سرطان

یک بررسی در سال ۲۰۱۹، نشان داد که سیاهدانه توانایی مبارزه با بعضی سرطان‌ها را دارد. ماده‌ای به نام تیموکینون در این دانه گیاهی وجود دارد که از تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند و حتی قادر به نابود کردن آن‌ها است.

مطالعات متخصصان تأکید می‌کند که روغن سیاهدانه نسبت به پودر دانه آن از تأثیرگذاری بیشتری برخوردار است. هر چند که پودر سیاهدانه هم در افزایش سطح کلسترول خوب  یا HDL، مؤثر است.

• کلسترول بالا

سیاهدانه حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان است و می‌تواند با پایین آوردن قابل توجه کلسترول بد LDL و تری گلیسیرید در بدن، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.

همچنین با وجود این که هنوز تحقیقات جامع و کاملی در این باره صورت نگرفته اما مطالعات محدودی درباره سیاهدانه وجود دارند که تأثیر این دانه گیاهی را روی بیماری‌های میگرن، روماتیسم مفصلی، تشنج، تب یونجه، اگزما، زخم معده، هپاتیت c، سندرم متابولیک، سرفه، مشکلات گوارشی، افزایش شیر مادر و اختلالات قاعدگی تأیید می‌کنند.

خواص سیاهدانه و طب سنتی

سیاهدانه به روش‌های مختلفی مصرف می‌شود. بهتر است قبل از استفاده دانه‌های خام، آن‌ها را گرم و سپس خورد کنید. برای بهتر شدن عطر و طعم سیاهدانه هم می‌توانید آن را با مقداری عسل، ماست یا هر ماده غذایی دیگری که علاقه دارید مخلوط کرده و استفاده کنید.

مالیدن روغن سیاهدانه روی پوست، هم از دیرباز به عنوان روشی مؤثر برای ماساژهای درمانی و بهبود درد مفاصل به کار می‌رفته است.

برای گرم کردن دانه‌های سیاهدانه، آن‌ها را داخل یک قابلمه روی اجاق گاز قرار دهید و مرتب به هم بزنید. بعد از گذشت پنج دقیقه می‌توانید آن‌ها را مزه کنید.

اگر هنوز طعم تلخ سیاهدانه برایتان زیاد است می‌توانید مدت بیشتری به گرم کردن سیاهدانه اختصاص دهید. بعد از گرم کردن به اندازه کافی، با استفاده از آسیاب، آن‌ها را خورد کنید تا به حالت پودر درآیند.

به این نکته توجه کنید که پودر سیاهدانه باید درون ظرفی در بسته قرار بگیرد که از رطوبت در امان بماند.

تقویت سیستم ایمنی بدن

برای تقویت سیستم ایمنی بدن می‌توانید روزی دو بار به اندازه یک قاشق چای خوری از پودر یا دانه‌های سیاهدانه را روی سالاد، نان، اسموتی یا هر غذای دیگری بریزید و میل کنید.

مخلوط یک قاشق چای‌خوری سیاهدانه و یک قاشق عسل هم در درمان بعضی بیماری‌ها مانند سرطان، دیابت، آنفولانزا و کیست تخمدان مفید است. بهتر است این ترکیب را روزی یک تا سه بار استفاده کنید.

اگر تمایلی به مصرف پودر سیاهدانه ندارید می‌توانید دانه‌های خورد شده را در مقداری آب بریزید و بعد از جوش آمدن آب برای مدت پنج دقیقه، آن را داخل لیوان بریزید و مصرف کنید.

ترکیب سیاهدانه با ماست یا کفیر، در طب سنتی برای درمان انواع بیماری‌های گوارشی استفاده می‌شود.

روغن سیاهدانه به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی، برای کسانی که دارای مشکلات پوستی و آکنه هستند مفید است. آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌های این روغن، به جوانسازی پوست کمک می‌کنند.

همچنین روغن سیاهدانه در بهبود سردرد هم مؤثر است. به این منظور چند قطره روغن سیاهدانه را روی پوست سر خود بمالید. کسانی که دچار میگرن‌های مزمن هستند، می‌توانند چند قطره از روغن سیاهدانه را روی بینی خود بمالند و از سر درد خلاص شوند.

منابع:

https://www.verywellhealth.com/nigella-sativa-89064

https://www.healthline.com/nutrition/kalonji-nigella-seeds#section3

https://en.wikipedia.org/wiki/Nigella_sativa

https://www.hindawi.com/journals/ecam/2019/1528635/

https://www.wikihow.com/Use-Black-Seed